monumenta.ch > Hugutio Pisanus > 'versipellis' in 'Derivationes, p19, S 301'
Hugutio Pisanus, Derivationes, S, , S 300 <<< >>> S 302
S 301 HIDE LINKS TO MANUSCRIPTS
1 STASIS grece, latine dicitur status vel stans et componitur cum sin, quod est cum, et dicitur hec sintasis -sis vel -seos, idest constructio, quasi constans, proprie illa constructio ubi voces simul stant et congruunt cum intellectibus, et e contrario. 2 Et sintasis componitur cum dia, quod est de, et dicitur diasintaticus -a -um, idest de constructione tractans; unde et diasintatica illa pars Prisciani dicitur, ubi tractatur de constructione. 3 Item stasis componitur cum ex, et dicitur exstasis, idest excessus mentis, scilicet cum homo ponitur extra statum sue mentis, sicut in articulo mortis; et cum epi, quod est super, et dicitur epictasis vel epistasis, nam c ibi representat sima Grecorum, idest adiectio littere vel sillabe in fine super statum dictionis; et cum ana, quod est sursum, et dicitur hec anastasis -sis vel -seos, idest resurrectio; et cum ypos, quod est sub, et dicitur hec ypostasis, idest substans, idest substantia intellecta sine qualitate, et proprie convenit primordiali materiei. 4 Et a stasis dicitur sto stas steti statum, manere, non moveri, morari; proprie stare est erectum morari, unde dicitur ‘si quis stat non sedet’ et e contrario. 5 Unde hic status -tus, et statio -nis: et dicitur statio locus ubi naves ad tempus stant, sed portus est naturalis et perpetuus; unde statio -nis dicitur vita ista, quia hic ad tempus stamus, non enim habemus hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus; unde hec statiuncula diminutivum, et stationarius -a -um, et stativus -a -um, in eodem sensu; Ambrosius super Egisippum (Heges. 1, 30, 7 p. 54, 25) ‘ubi refectis cibo et stativa interpositione militibus’. 6 Item a sto stabilis -e, stabiliter, stabilitas, idest firmitas, immobilitas; et stabilio -lis -livi -tum, firmare, statuere; et componitur constabilio -is, et est activum cum suis compositis. 7 Stabilis componitur instabilis -e, instabiliter, instabilitas. 8 Item a sto stabundus -a -um, stabilis vel similis stanti; et hoc stamen -nis, filum tele, scilicet orditura, quia stantes solebant texere, et tela erecta solebat disponi sursum, pendens de trabe; unde stamineus -a -um. 9 Item a sto vel statuo hec statua -e, ymago, simulacrum, quia representet statum alicuius, unde statuncula diminutivum, et statuarius -a -um, ad statuam pertinens; et hic statuarius, qui facit statuas, et hoc statuarium, candela cum qua cingitur statua et circumdatur, vel crux vel altare. 10 Item a sto hoc stagnum, aqua stans artificialiter et pisces habens; item stagnum, quoddam genus metalli, et dicitur a quodam greco, scilicet stanatos, quod est separans et secernens: mixta enim et adulterata inter se per ignem metalla dissociat et ab auro et argento es plumbumque secernit, alia quoque metalla ab igne defendit; unde stagneus -a -um secundum utramque significationem predicti nominis, et stagnosus -a -um; et stagno -as, ad modum stagni inundare, abundare, crescere, vel stagno aliquid aptare, preparare; et componitur constagno -as, destagno -as, valde vel deorsum stagnare vel decrescere vel stagnum removere, instagno -as, intus vel valde stagnare, restagno -as, iterum stagnare vel retro, scilicet decrescere vel redundare vel stagnum removere. 11 Stagno, secundum quod pertinet ad aquam, est neutrum cum omnibus suis compositis; secundum quod pertinet ad metallum, cum suis compositis activum est. 12 Item a stagno, secundum utramque significationem, stagnarius -a -um, ad stagnum pertinens vel in stagno operans, et stagnensis -e. 13 Item a sto hic stolus -i, magna classis navium, vel dicitur a stolon, quod est missio, quia per mare mittatur; Ambrosius super Egisippum ‘ubi est navium stolus qui circumeat freta’. 14 Et hec stiva -e, manica aratri, scilicet cauda a posteriori, unde hec stivula -e diminutivum, et stivarius -a -um, ad stivam pertinens, et hic stivarius, qui retinet aratrum per stivam vel qui stivas facit. 15 Item a sto hic stipes -tis, titio vel truncus ligni qui sustinet aliquid quasi stans pes; et hoc stadium -ii, octava pars miliarii, constans CXXV passibus, et dicunt Herculem id primo statuisse et id eo spatio determinasse, quod ipse sub uno spiritu confecisset et ideo stadium appellasset, quia in fine respirasset et simul stetisset. 16 Unde stadiolum, et stadialis -e, ad stadium pertinens, unde et stadialis ager dicitur, qui habet passus CXXV. Stadium octava pars est miliarii, quo utuntur Greci in metiendis viarum spatiis, auctore Hercule qui, dum esset fortissimus et nimii roboris, fertur uno anelitu CXXV passus cucurrisse, et quia ibi bnf15462.274 currendi finem fecit, stadium a stando nuncupatum est. 17 Item a sto hic stater -ris, quoddam pondus, scilicet medietas uncie appendens aureos tres, unde et dicitur stater quia tribus solidis stet, unde videtur componi a sto et ter, et producitur penultima in genitivo. 18 Hic et semiuncia quia semis habet de uncia, hic et semissis quia ponderis semis est, quasi semis assis; unde in Evangelio Dominus ad Petrum ‘mitte amum et invenies in ore piscis staterem’. 19 Et hec statera -e, pondus habens dragmas IIII, que sunt scrupuli XII, et pensat solidos tres. 20 Item statera dicitur trutina, scilicet pertica ex transverso in libra posita, dicta sic quia ex duabus lancibus et uno medio stilo pendeat et stet, et statera sepe dicitur totum illud instrumentum. 21 Item a sto vel steti hec stera -e, pellicula in qua pueri in ventre involvuntur et morantur; unde Macer (Odo Magd. 101-02) ‘stere si subditur erba, desiccabit eam’; med275.80 v et inde stericus -a -um, ad steram pertinens vel in stera patiens et infirmatus, unde idem (Odo Magd. 13) ‘duritiam stericis solvit’; et hic et hec sterilis -e, infructuosus, infecundus, nichil aptus gignere, et comparatur, unde hec sterilitas; et per compositionem hec obstetrix -cis, idest femina que steram tractat, scilicet que recolligit puerum de ventre procedentem; vel derivatur ab obsto -as, unde obstetrix quasi obstatrix, quia obstat parturienti, et inde obstetrico -as, tale officium exercere. 22 Item a sto hec stirps -is, radix, truncus, unde stirps progenies, prosapia, origo, et stirpeus -a -um, et stirpiter adverbium, idest radicitus, et stirpo -as, stirpes auferre, et componitur exstirpo -as, evellere, eradicare. 23 Item a sto hec Stix -gis, palus infernalis, quia semper stet ad penam, vel a statim, quia potata statim interficit, vel a greco stigestos, quod est tristitia, quia tristes faciat vel quia tristitiam gignat, et sepe ponitur pro inferno; unde stigius -a -um et stigialis -e. 24 Item a sto hec stella -e, quia videtur stare, et secundum hoc proprie stelle dicuntur que sunt in firmamento: et vide quod stella dicitur quelibet singularis, sidus plurium stellarum collectio, astrum grandis stella vel grande sidus, sed hec nomina sepe confunduntur apud auctores; unde stellula diminutivum, et stelleus -a -um, idest clarus vel ad stellam pertinens, et stellatus -a -um, stellis vel ad modum stellarum circumdatus, depictus. 25 Et stello -as, idest splendere ad modum stellarum vel stellis circumdare et ornare vel stellis divinare, aliquid perpendere; et componitur constello -as, unde constellatio, quae sepe ponitur pro ipso signo stellarum; et est neutrum cum suis compositis. 26 Item a stella hic stellio -nis, reptile simile lacerte, quia depictus est quibusdam maculis ad modum stellarum, unde stellionatus -a -um, varius, fraudulentus, versipellis, malefactor, et hic stellionatus -tus, maleficium, fraudulentia, versutia. 27 Item a sto hoc stabulum, quasi statio boum, unde stabularius -a -um, ad stabulum pertinens, et hic stabularius, stabuli custos vel equorum custos sive ductor; et componitur hic constabularius, quod frequenter invenitur hic conestabularius, et designat dignitatem sive officium, unde hec constabularia -e, eius uxor vel dignitas. 28 Item a stabulum stabulor -aris deponens: hoc antiqui dixerunt stabulo -as in neutro genere; Statius ‘getico stabulare sub Hemo dignius’; et est absolutum, ut ‘hic stabulantur equi mei’. 29 Item a sto hic stilus -li, graphium, quia stet in cera; et quicquid longum est et erectum dicitur stilus a stando vel a stilon, quod est longum; unde stilatus -a -um, stilo ornatus, et stilo -as, stilo aptare vel designare, et corripit hanc sillabam stiin verbo. 30 Et stilus componitur hoc epistilium, capitellum quod superponitur columne, quia superponatur stilo columne. 31 Item a sto hec tabes -bis, putredo, sanies: sed tabes que stat quasi stabes, sanies que fluit, vel sanies vivorum, et fluere tabe mortuorum est; unde hec tabecula diminutivum, et tabidus -a -um, putridus, piger, deficiens, tabe fluens, et comparatur, unde hec tabitudo et hec tabiditas; item a tabes tabi genitivus et tabo ablativus et dativus in eodem sensu cum tabes, et est nomen diptotum. 32 Et tabeo -es -ui, putrere, pigrere, deficere, tabe fluere, et componitur contabeo -es, extabeo -es, intabeo -es, et hinc inchoativa tabesco, contabesco, extabesco, intabesco; tabeo et eius composita neutra sunt et carent supino et producunt hanc sillabam ta-. 33 Item a sto status -a -um participium, quod quidam dicunt tamen esse sincopatum a statutus; et statim adverbium temporis; et hec statura -e, status hominis, scilicet eius magnitudo; et statura etiam dicitur post iactum lapidis in aquam, unde circuli fiunt in aqua, reditus ipsius aque; unde Lucanus (2, 719) ‘et statura redit’; potest tamen et hic esse participium. 34 Item a supino statu, addita o, fit statuo -is -ui -tutum, ordinare, censere, fabricare, edificare, constituere, ponere; et componitur constituo -is, idest simul statuere: cum tamen ponitur absolute, idest sine accusativo, tantum valet quantum ponere terminum; unde Sallustius (Iug. 66, 2) ‘in diem tertium constituunt ’, idest terminum ponunt; et Iuvenalis (3, 12) ‘hic, ubi nocturne Numa constituebat amice’, idest terminum ponebat; destituo -is, deserere, derelinquere vel deorsum statuere vel a deorsum susum statuere; Avianus ‘si quis eam volucrum destituisset humi’; instituo -is, decernere, ordinare, unde institutum, et hec institutio, sed pro quodam libro legali tantum in plurali Institutiones -onum vel Instituta -torum. 35 Prostituo -is, pro pretio statuere, proponere, et est verbum meretricum que prostituuntur, idest pro pretio se supponunt, unde hoc prostibulum, domus meretricum; Prudentius in Sichomachia (92) ‘occide, prostibulum, manes pete’; et hec prostibula, meretrix; Ieronimus ‘inter virginem et prostibulam’; restituo -is, idest retro vel iterum statuere, substituo -is, subtus vel post statuere, subrogare, in loco mortui eligere et ponere. 36 Statuo et composita ab eo omnia sunt activa. 37 Sto -as componitur hic et hec antistes -tis, idest sacerdos qui ante stat et orat pro plebe, unde hec antistita -te, sacerdotissa, et hoc antistitium, idest sacerdotium vel dominium; Martianus (2, 134 p. 41, 24-25) ‘venerabili antistitio preminebat’; quod etiam hec antistitia -e dicitur, unde idem ‘denique quam plures ex multis antistitiam professe’; et antisto -as, vel antistito -as, idest excellere, prestare. 38 Item sto componitur hoc interstitium, intervallum, spatium inter aliqua; Martianus ‘interstitiorum ponderum mensurarum diversitate’; et hoc solstitium; et hoc iustitium, sed de his supra precessit sermo. 39 Item sto componitur absto -as -stiti abstitum, longe stare, cessare; asto -as -stiti astitum, iuxta vel in conspectu vel ad servitium stare; consto -as -stiti constitum, idest simul stare, et constare idest constitui, ut ‘domus constat ex tecto, pariete et fundamento’, idest constituitur; et constare idest perseverare, ut ‘iste constat in proposito’, idest perseverat; et constare idest certum et apertum esse, et constare pertinet ad pretium, ut ‘hec cappa constat tribus denariis’; unde constans, et comparatur, unde constanter -ius -me adverbium, et hec constantia -e, et componitur inconstans, et similiter comparatur, unde hec inconstantia. 40 Circumsto -as -stiti -stitum, desto -as -stiti -stitum, idest deorsum a proposito stare, cessare; disto -as -stiti -stitum, idest differre, remotum esse, in diversa parte stare, unde distanter, distantia, et componitur indistanter, indistantia. 41 Exsto -as -stiti -tum, idest extra stare, apparere, eminere, unde hoc extum -ti, intestinum, quia facit ventrem exstare et esse preambulum, videtur enim homo sequi ventrem. 42 Insto -as -stiti -stitum, idest contra stare vel invigilare, insistere, insudare, unde instans, et comparatur, unde instanter -ius -me adverbium, et hec instantia -e; et hoc instans dicitur tempus simplex, quod sic describitur, quod cum sit finis preteriti est principium futuri, vel quod, cum incipit, statim esse desinit: instans est brevissima pars temporis, que non expectat successionem. 43 Item ab insto hic institor, idest mercator, unde quidam ‘institor ignotus vendebat cum saphiro thus’; et hec instita, quedam vestis talaris que et stola dicitur; instita etiam dicitur latum cingulum, cum quo puer ligatur in cuna; et hoc instar indeclinabile, idest similitudo vel potius ad similitudinem pertinens, habet enim in se vim huius prepositionis ad, unde non debet recipere prepositionem nisi in expositione: bnf15462.275 ‘hec est instar illius’, idest ad similitudinem; unde instauro -as, facere simile priori, restituere, reficere, ad similitudinem prioris aliquid facere, reparare, quod componitur restauro -as, proprie tertio reparare. 44 Persto -as -stiti -stitum, idest perfecte stare, in proposito perseverare; prosto -as -stiti -stitum, scilicet pro, idest ante, stare; vel prostare, idest pro pretio stare vel cum meretrice se commiscere, et est verbum meretricum, que prostant, idest pro pretio stant et meretricantur; unde Plautus in Curculione (507) ‘hii saltem in occultis locis prostant, vos in foro’; unde hoc prostibulum, vel a prostituo, ut dictum est. 45 Presto -as -stiti -stitum, idest ante stare vel preesse et precellere, et prestare idest exibere, dare vel statuere; invenitur etiam presto -as -avi -atum, idest commodare vel mutuare, et est simplex et activum. 46 Et a presto prestans, idest multum et pre aliis valens, precellens, et comparatur, unde hec prestantia -e, et prestabilis -e, multum et pre aliis valens; item a presto -as presto adverbium temporis vel loci, ‘in presentia ’, quasi ‘sto pre ’; unde vel a presto -as pluraliter Prestites -titum, dei, scilicet qui presto erant ad petitiones hominum. 47 Obsto -as -stiti -stitum, nocere, impedire, contra stare, unde obstanter, et hec obstantia, et hoc obstaculum; resto -as -stiti -stitum, resistere, obstare, et restare idest superesse et superfluere, et restare idest a motu stare et cessare, unde restito -as frequentativum, sepe in diversis locis restare, unde Plautus in Captivis ‘me miserum restitando lassum reddiderunt’. 48 Substo -as -stiti -stitum, idest sub esse, subtus stare vel subsistere, unde hec substantia -e, quia substat accidenti, unde substantialis -e, substantialiter, et componitur consubstantialis -le, consubstantialiter, idest eiusdem substantie. 49 Item a substo substans -tis, et hinc vel a substantia substantivus -a -um, substantiam vel ad modum substantie significans vel supponens vel modo substantie designans, unde substantivo -as, substantiam facere. 50 Supersto -as -stiti -stitum, idest super esse, super fluere, unde hic et hec superstes -tis, et hinc superstitio -nis, idest damnum vel vana et superflua religio et observatio, vel cultura ydolorum; et dicitur sic a superstitibus, idest a senibus qui multis annis superstites per etatem delirant et errant quadam superstitione, nescientes que vetera colant, vel dicitur sic a superstantibus, idest a deis, quando scilicet de eis non timenda timemus; unde superstitiosus -a -um, vanus, falsus, religiosus vel ydolorum cultor vel damnosus; vel superstitiosus dicitur qui tota die precabatur et immolabat ut sibi sui liberi superstites essent. 51 Sto et eius composita omnia sunt neutra, preter presto pro dare, quod est activum; item omnia composita a sto faciunt preteritum in -stiti et supinum in -stitum et raro in -statum, ut constatum astatum et cetera.
Hugutio Pisanus, Derivationes, S, , S 300 <<< >>> S 302
monumenta.ch > Hugutio Pisanus > 'versipellis' in 'Derivationes, p19, S 301'
© 2006 - 2024 Monumenta Informatik